Поиск по слову

Категории

Календарь

« Хәажәкыр 2024 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
        1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31

Владимир Занҭариа: рыцҳарас иҟалаз, аҧсуа бызшәа азы Азакәан иаҳәо – макьана ибжамҽамны ауп анагӡара шаиуа

Аҩаша, 12 Ажьырныҳәа 2016 14:16 8074

Апроект  “Ашьаҭа” иалагӡаны аҵааруааи, арҵаҩцәеи, ауаажәларратә усзуҩцәеи аҧсуа бызшәа азы ргәаанагарақәа шәыдгалахоит.

Аҧсныпресс. Апроект «АШЬАҬА». Аҧсны Ахада иабжьгаҩ Владимир Занҭариа.

Иахьатәи ҳбызшәа аҭагылазаашьа агәынамӡара узцәырнагоит. Еилкаауп, ари азҵаара мышкы ала ӡбашьа амам. Ҳакәша-мыкәша иҟоу атәылақәа рҿы имҩаҧысуа аглобализациа ҳаргьы анырра ҳнаҭоит. Уи акыр ихьысҳанатәуеит ҳетно-культуратә хаҿра. Аекономикеи атуризми рыҿиара апроцесс аан атәым бызшәақәа рнырра узацәцом. Иаҳҳәап, иахьа ҳарҭ аҧсуаа Аҧсны ҩышә нызқьҩык ҳаҟазҭгьы, ас еиҧш абызшәа апроблема ҳныҧшуамызт. Ҳмаҷра иахҟьо рацәоуп. Урҭ рҟынтәи 95 % абызшәа рдыруазар, иара ауаҩытәыҩсатә ресурс ала ахы еиқәнархон. Абызшәеи адемографиеи акырӡа еидҳәалоуп. Абызшәа ҧсеиқәырхагас иамоу, уи ала ицәажәо ауаа роуп. Абызшәа апроблема хыџьараны иушар ауеит: аҭаацәараҿы ахәыҷы ихатәы бызшәа иаҳалароуп, ахәыҷбаҳчақәа, ашколқәа рҿы абызшәа арҵара рӷәӷәатәуп, аҳәынҭкарратә усзуҩцәа рыбжьара аҳәынҭқарратә бызшәа зхы иазырхәо рхыҧхьаӡара еиҳахароуп. Уи аганахьала иҳамоу агхақәа, хымҧада ирҽеитәуп.

Уимоу, 2015 ашықәс азы Азакәан излаҳәо ала, аусеилыргара аҧсуа бызшәахьы ииагазар акәын. Уи ибжамҽамны ауп анагӡара шаиуз, избан акәзар, амаҵурауаа ҭакҧхықәрала иазымнеит ари аус. Ахьыҧшымра змоу ҳҳәынҭкарра Аконституциа 6 ахәҭаҷ иқәымныҟәо ачынуаҩ агха ду ҟаиҵоит. Ачынуаҩ иусура аҿы аихьӡарақәа иоурц иҭахызар, ибызшәа идыруазар ауми?! Иаҳхәап, акандидаттә минимум анырҭиуа, анемец, ма англыз бызшәа рымҵои, убас аҧсшәа рҵо иҟаҵатәуп. Уи азын еиҿкаахароуп иахәҭоу аҭагылазаашьақәа. Аҭҵаарадырра знапы алаку аспирантцәа аизҳарақәа роурц рҭахызар, уи ада ҧсыхәа аныҟамлалак, аминимум рымҵар залшом. Араҟа ихадароуп амилаҭтә хдырра амч, аҳәынҭқарратә леишәа.

Убри аганахь ала, Аҧсны Ахада ипозициа еилкаауп: ачынуаа рхы аџьабаа адырбароуп, иахьынӡахәҭоу рбызшәа рзымдыруазар, инхарҭәааны ирҵарц азы аҭагылазаашьа рыҭатәуп ҳәа азҵаара ықәиргылоит. Еиҿкаатәуп акурсқәа. Ирҿыцтәуп аҳәынҭқарратә бызшәа азакәан иашьашәалахо апрограмма. Абызшәа азҵаарақәа ирхылаҧшуа аструктура хымҧада иаҧҵатәуп ҳәа изныкымкәа иҳәахьеит Аҧсны Ахада. Ииҳәаз дшацәхьамҵуа здыруеит, аха афинанстә-материалтә мзызқәак ирыхҟьаны макьана ахылаҧшратә усбарҭа ҳзаҧымҵац, аха уи ӡбамзар ада ҧсыхәа ыҟам. Абызшәа Азакәан анагӡаразы Ақәҵара здызкылаз Апарламентгьы, иара иамоу ахылаҧшратә функциагьы нанагӡароуп. Урҭ афункциақәа назыгӡо аусбарҭа ҷыда ҟалар, апроцессгьы даҽакала имҩаҧыслоит. Ари азҵаара аспектқәа рацәоуп, аҳәынҭкарра, иагханы акәзаргьы, апрограмма иазыхынҳәыроуп. Иааидкыланы, ҳбызшәатә политика рӷәӷәатәуп ҳәа сгәы иаанагоит. Ирҕәҕәатәуп ари аус аҿы Аминистрцәа Реилазаара ароль. Даҽа мҩакы ыҟам.

Аҧсуа бызшәа агәцаракра, аиҷаҳара аҧсуаа зегьы иаҳуалуп, ара мацара акәым, ҳдиаспорагьы ацхыраара раҳҭароуп. Урҭгьы зхьыҧшу ҳара ҳауп.

Ателехәаҧшра, арадио, акьыҧхь уҳәа рҿы ҳбызшәа абеиара аныҧшлароуп. Иҟоуп абзиарақәагьы, иаҳҳәап еиуеиҧшым афестивальқәа рҿы атәым бызшәақәа рҟынтәи аҧсшәахь еиҭаганы ипопулиартәу ашәақәа рымҳәалои? Урҭ ҳбызшәахьы ҟыбаҩла еиҭаганы иҳәазар, амелодиа заҟа ианаалоузеи. Аҧсшьаҩцәа анаауа атранспорт аҿы ҳаҧсуа ашәақәа раҳалар иҟалои? Иааз ҳмелодиа иаҳар еиҳа еиӷьми, зынӡа Аҧсны, аҧсуа культура иадҳәалам, ихәанчоу акы илымҳа иҭаҩуазар аасҭа. Уигьы ҷыдала изхылаҧштәу зҵаароуп. Араҟа аус еицырулароуп акультура Аминистрреи атуризм Аминистрреи.

Еиуеиҧшым аҵараиурҭақәа рҿы рхатәы бызшәала ицәажәалароуп. ААУ афакультетқәа рҿы аҧсуа бызшәа асааҭқәа ирыцҵоуп, уи ала аҳәынҭкарратә ҧышәарагьы рҭилоит. Аха лимитла аҳәаанырцәҟа аҵара иҭалогьы ирдыруазароуп рхатәы бызшәа. Араҟа аанда лаҟәымхароуп.

Аҧсны атәылауаҩра иашьҭоу инҭырҳәыцааны акәымзаргьы, аҧсуа бызшәа рдыруазарц рыхәҭоуп. Уи аиуразы аҵара Аминистрра аҿы аҧышәара рҭиларц ааигәа аҧҟарақәа аларгалеит, идырџьбареит. Атәылауаҩра хәмарга усым, уи аиура шымариам еилызкаауа, иҵегь игәцараркуеит ҳбызшәа. Проблема дууп аҧсуа школ шаҧсыуа школу уаҩы ибартә аиҿкаара. Ара иаҭахуп акомплекстә знеишьа. Уи ашьапы кын В. Г. Арӡынба ихаан. Ҳаиҭазхьаҧшроуп ари азҵаара, иреиҕьу ҳаспециалистцәа адгаланы.

Аҿар абызшәа агәыбылра дыркразы амассатә ҟазшьа змоу реиҧыларақәа, урҭ рзы ахәмаррақәа, афилармониа аҿы ахәылҧазқәа, арлахҿыхратә программақәа ҧсышәала имҩаҧгалатәуп. Урҭ мҩаҧызго ргәы иалымсааит, аха зны-зынла аҧсшәеи аурысшәеи еилаӡҩаны, ҳбызшәа аарыцҳаушьартә аҟынӡа еилахәа-еилапашьаны ицәажәоит. Изеицәааӡарызеи, КВН еиҧш иҟоу апрограммақәа рҿы аҧсшәа аиҵахара амоуп, ҳлаф, ҳмилаҭтә иумор аҧыжәара амазароуп, уи урысшәала иҭаҳәҳәо, ихьаршшо иҟаҳҵо, пату ақәым. Сгәы иаанагоит, арҭ аҿартә программақәа реиҿкааҩцәа абаҩхатәра зларымоу ала, ахатәы бызшәа иҵегь ахаҵгылара арҭароуп ҳәа. Аҧсуа культура иамоуп иара ахатәы сатиратә традициақәа.

Логикала ҳазнеиуазар, ҧсышәала иҭыҵуа агазеҭқәеи ажурналқәеи еимыҵәҵәа иргозароуп, ус еиҧш иҟаларц азы, ипроблематәу, ҳауаажәлар рыгәҭыха зныҧшуа астатиақәа анҵалатәуп. Ус иҟоу аматериал апрофессионализм аҵазар, иахьыҟазаалакгьы ирыҧшаауеит. Макьана, аҧсуа шәҟәқәа аҧхьаҩ дрымоуп ҳәа ҳҳәар алшоит. Ҧсышәала уаҩ иимбац шәҟәы бзиак цәырҵыр, ақыҭара аҟынтәи иашьҭаланы иаауагьы дубап, аха ақалақьтә ҿар рыҩныҵҟа ауп аҧҳьаҩцәа ахьмаҷу, урҭ реиҳараҩык аинтернет ахь рхы дырхеит. Авторцәа рышәҟәқәа рыманы ақыҭақәа рҿы инеир, иагьырзыӡырҩуеит, азҵаарақәагьы рырҭоит, шәҟәқәакгьы ҳамҭас аҧхьаҩцәа ирырҭар, аахәаҩцәагьы роур ҟалоит. Иаҳхәап ҧсышәала иҩуа, ажурналистцәа, ашәҟәыҩҩцәа ргонорар еиҳа еиҳазар ауп. Ееиуеиҧшым атәылақәа рҿы, рбызшәеи ркультуреи реиқәырхаразы ус еиҧш аҧышәа рымоуп. Ҳаргьы убри апрактика ҳхы иаҳархәар алшоит ҳаҧхьаҟа.

Аҳәынҭқарратә бызшәазы Азакәан арӷәӷәаразы, уи ҳаиҭахәаҧшырц, анагӡашьа амҩақәа ҳрылацәажәарц ҳгәы иҭоуп, нас иашьашәало апрограммагьы аус адулатәхоит. 2015 ш. азы аусеилыргара аҧсшәахь аиагара азы, Азакәан ҳәҭа-хәҭала ианаамҭаз анагӡара ҳалагазҭгьы, ҳамч зықәхоз аусқәа маҷымқәа рыҟаҵара ҳалшарын. Аха ҳбызшәа аныҟамла, ҳҳәынҭкаррагьы, ҳмилаҭгьы шыҟамло еилаҳкаауазар ауп. Абызшәа мап ацәызкыз дуаҩыбжоуп, уи иацәхьаҵыз амилаҭгьы рҧеиҧш рнапала идырцәгьар алшоит. Уи Анцәа иаҳҟәырхуп! Сгәы иаанагоит, Аҧсны аиҳабыреи амилаҭтә интеллигенциеи ҩаҧхьа рымч еибырҭароуп ҳәа ҳбызшәа-ҳҿахәҳәага ахьчара аус аҿы!
Источник: https://abkh.ru/abk/reports/vladimir-zan-aria-ryts-aras-i-alaz-a-sua-byzsh-a-azy-azak-an-ia-o-makana-ibzham-amny-aup-anag-ara-sh/